Brieven schrijven ten tijde van sociale distantie. Hoezo distantie?

#watisvanwaarde
Brieven schrijven, TheaterMakers Radio Kootwijk
TheaterMakers Radio Kootwijk
Door
TheaterMakers Radio Kootwijk
Datum
9 mei 2020
Deel

De Theatermakers Radio Kootwijk schrijven elkaar brieven. Om juist in deze tijd wel sociaal verbonden te blijven en om elkaar te blijven inspireren en uitdagen. Bijvoorbeeld tussen Sophie Schut en Pieter van der Sman. ‘Uit het dagelijks leven van twee theatermakers en hun gezin’. 


PietervanderSman
Driebergen, 26 maart 2020

Lieve Sophie,

Hou je het vol met je gezin binnen vier muren? Wij proberen hier thuis de kinderen op de rit te krijgen met huiswerkschema’s en een fijn stramien vol te houden: 8.15u. opstaan en 8.30 u. sporten! Zelf loop ik echter nog wat als een kip zonder kop door de verschillende kamers van het huis en lees vijf boeken tegelijk.

Het doet me denken aan mijn tijd in Antwerpen. Dan waren er wel eens lange maanden zonder werk, zonder inkomsten en dan probeerde ik mijn inspiratie op gang te houden door – als een zelfgekozen kluizenaar – te grasduinen in mijn boekenkast. Of oude aantekeningen door te lezen. Veel koffiezetten. Veel uitstellen. Veel ronddraaien rond de pot.

Meestal een rommelige fase, waarin het moeilijk was om zelfdiscipline aan de dag te leggen. Meestal hielp het wel om eerst het bureau volledig leeg te maken en gewoon maar wat te schrijven. Van het één kwam meestal wel het ander. Ecriture automatique, oftewel: het onbewuste schrijven zonder vooropgezet idee. En dan was ik blij als ik na een tijdje staren, ploeteren en doorstrepen tot het formuleren van een waardevolle gedachte kwam. Of een goeie openingszin. Of een idee voor een pakkend refrein…

Zo stuitte ik gisteren in mijn oude schriftjes op een opmerkelijke zin, waaraan ik een tijdje bleef hangen. Op ruitjespapier stond in hanenpoten geschreven: ‘ Als systemen wegvallen, worden keuzes opeens persoonlijke keuzes.‘ In het licht van het Corona-crisis  kwam deze zin mij uitermate scherp en helder over. Ik zal het proberen uit te leggen.

Brieven schrijven ten tijde van sociale distantie. Hoezo distantie? 1

Een paar dagen geleden schetste jij de mens als een koekje. De context weet ik niet meer zo goed, maar het beeld liet me niet meer los. Het is een lenige metafoor die alle kanten op kan. Ik zag de huizen in mijn straat als gigantische koektrommels met daarbinnen zoveel verschillende smaken. Op de hoek woont een dapper koekje dat elke dag in het Diakonessen ziekenhuis te Zeist aan de frontlinie staat. Verderop zit achter het raam een broos biscuitje op leeftijd dat echt totaal niet meer buitenkomt. Het is een oude man die vorige maand zijn vrouw verloren heeft en behalve zijn dochter heeft hij nu niemand meer. Hoe zou hij de dagen doorkomen?  Wellicht valt deze ‘intelligente lockdown’ volledig in het niet bij zijn verdriet. Zou ik moet aanbellen en vragen of hij hulp nodig heeft? Waarschijnlijk doet hij voor niemand open..Op het veld spelen de kinderkoekjes en roept een enkele moederkoek: ‘Afstand! Uit elkaar!’

En de burenkoekjes maken veel teveel lawaai in de veel te kleine tuin. Klussen als enige remedie om de verveling op afstand te houden. En daar is natuurlijk nog dat bange koekemannetje. Bang voor wat de toekomst hem brengen zal. Bang voor de onzekerheid. Een onzekerheid die hem slap maakt en lam legt.

In welke wereld komt hij straks terecht? Hij wordt er nerveus van en ligt nachtenlang wakker. Als het straks licht wordt en het virus weggekropen is in de put, dan zal hij zijn kruimelige jas aan trekken en naar buiten moeten. Zal de wereld dan nog dezelfde zijn?

En dat is precies hetgeen hem angst aanjaagt! Hij moest een paar weken geleden noodgedwongen uit de tredmolen van zijn bestaan stappen en is nu stilgevallen in de cocon van huis. En overziet zijn leven. En wordt overvallen door vragen. Wat betekent dit alles? Is dit een tussentijd? Gaan we schoon schip maken? Gooi ik overboord wat te veel was? Ga ik stoppen met verstoppertje spelen? Zijn we klaar met de praatjes? Gaan we wereld nu eindelijk beter achter laten, dan we erin zijn geboren? Wat is eigenlijk het doel van vernietigen van zoveel schoonheid als het ook anders kan? Staan we aan de vooravond van werkelijke verandering? Of knallen we met z’n allen in sneltreinvaart weer terug naar de oude wereld. De wereld van consumptieve verlokkingen. De wereld van verdienmodellen. Van prestatiedwang. Waar het draait om materie, om te scoren. Waar het draait om algoritmes en rendement. Noem deze wereld maar het Systeem. Het economische systeem, het politieke systeem, het financiële systeem, het verneukte eco-systeem.  Systemen die de aarde flink naar de klote helpen.

In de 19e eeuw schreef de Amerikaanse essayist Ralph Emerson de prachtige zin: “Things are in the saddle, and ride mankind.” En misschien wordt het nu hoog tijd om deze onpersoonlijke ‘dingen’ en vanzelfsprekende systemen uit het zadel te werpen en weer de kwetsbare mens de teugels in handen te geven. En zo ben ik weer terug bij de zin uit mijn aantekeningen: als systemen wegvallen, zal er misschien ruimte komen voor de mensen om tot zichzelf te komen en na te denken over wat voor hem of haar echt van waarde is.. en van daaruit persoonlijke keuzes te maken voor een ‘betere’ toekomst…hoe arbitrair dat ook is.

Zo ongeveer, Sophie, schieten mijn gedachten heen en weer deze dagen. Maar niet al te somber hoor; ik ben blij dat de lente doorbreekt. En ik word er vrolijk van als mijn puberdochter, ondanks de strenge maatregelen, een afspraakje maakt met haar vriendje.

Ik zie ze al zitten: tot over de oren verliefd op een bankje in het Wilhelminapark. De zon straalt. De bomen tonen hun lichtste kleurpotloodgroen. En denk je dat deze twee puberkoekjes anderhalve meter afstand zullen bewaren? Ik ben er niet bij, maar ik geloof er geen bal van.

Liefs van Pieter


Brieven schrijven ten tijde van sociale distantie. Hoezo distantie? 2
Amsterdam, 26 maart 2020

Lieve Pieter,

Mijn gezin, bestaande uit een zestien maanden oud kruimelkoek-dochtertje en mijn vriend, valt in het niet bij de schema’s en de levens die bij jullie onder één dak wonen. Het gaat goed hier op de zolderverdieping aan de Bloemgracht. Ik ben vooral erg blij dat we nog naar buiten mogen. Ik krijg het Spaans benauwd bij het idee van een totale lock-down en dan hier te zitten zonder tuin. Geloof dat we dinsdag meer zullen weten. Vooral gezond blijven met zijn allen.

Puk scharrelt lekker rond, ze loopt en ze begint woordjes te leren, gekoppeld aan dingen. Fascinerend, taal. Of liever gezegd, taal en objecten. Waarom is een cirkel niet gelijk aan een bal? En een ballon is ook bal-vormig, maar geen bal. Hoe kun je een echte poes op straat herkennen als je ze tot dan toe wat schetsmatig in de kinderboekjes hebt gezien? Een aantal woorden kan ze al bij de juiste dingen voegen. Althans, dat is hoe wij dat zien. Baby-taal is ook een taal, die wij allemaal ooit spraken, maar inmiddels al lang niet meer kunnen verstaan. Een ezel en ook een giraffe lijken ineens verdacht veel op een paard. Paard klinkt ook erg als taart en kaart. Duif, druif, buik en buiten, oor, oog, een koe zegt boe en een boek is niet hetzelfde als een koek, een hond is een waf-waf en een gans lijkt in veel kinderboeken vaak op een eend. Waarom zou je alleen op papier mogen kleuren en niet op de vloer of mama’s vest?

En maar verder waggelen en vallen, opstaan, vallen en weer opstaan. Vier miljoen keer vallen kinderen voor ze kunnen lopen, zei mijn schoonvader laatst. Onvermoeibaar. Meestal met een grote glimlach. Nieuwsgierigheid in de puurste vorm en vol verwondering over alles. 

Die koekjes ja. Filosoof Timothy Morton stelt dat het verkruimelen van koekjes inherent is aan het bestaan, aan het wezen, het fundament, het zijn van die koekjes. Koekjes zouden geen koekjes zijn, als ze niet konden verkruimelen. Echter, als ze zijn verkruimeld zijn het gek genoeg geen koekjes meer.

Brieven schrijven ten tijde van sociale distantie. Hoezo distantie? 3


Vertaald naar de mens, zou je kunnen zeggen dat mensen in wezen kwetsbaar zijn, fragiel. Kwetsbaarheid is intrinsiek aan de mens. Ons kwetsbare bestaan maakt dat we mens zijn. Het leven is onlosmakelijk verbonden met de constante dreiging van de dood. Nu in de Corona-crises een stuk dichterbij en tastbaarder dan voorheen voor de meeste kwetsbare koekjes.

Dit koekje snakt steeds meer naar een tuin.

Die zin, over die systemen die persoonlijk worden in crises tijd. Het Systeem. Grappig dat je daarover begint. Toevallig had ik gisteren het onderstaande opgeschreven.

“Als we weer aan de bak mogen, hoop ik niet dat we verzanden in hetzelfde economische systeem. We hebben het continu over het aantal procenten dat de economie zal krimpen, hoeveel banen daarmee verloren gaan en hoe we dat moeten gaan bestrijden. Maar is het nu niet duidelijk geworden dat we opzoek moeten gaan naar een ander systeem? Een duurzamer systeem om met elkaar samen te leven. De manier waarop we produceren en consumeren is tevens één van de oorzaken van zo’n virus en pandemie. De grote veestapel. Het eten van dieren. Het wordt tijd dat we daarmee stoppen. Ook met dierlijke producten. Hoeft niet direct meteen, dat is niet reëel. Maar samen afbouwen.

En opzoek naar een nieuw vertrouwen in onze samenleving, met alle landen. Kennis en expertise uitwisselen, grenzen juist open houden of wederom openen, maximale openheid! Om samen sterker te staan om dit soort crisès te voorkomen en als nodig te moeten bestrijden. (Uiteraard ook om van elkaar te genieten, te leren, plezier te hebben!)

Dat Trump een wet uit 1950 afstoft om het alleenrecht op ademhalingsmachines op te eisen, omdat Philips in Amerika zit, is ongelooflijk. En beangstigend. Als we allemaal zo gaan denken, breekt er sowieso een Derde Wereldoorlog uit, als die niet al bestaat in het Midden-Oosten.

Ook zoiets, alle asielzoekers in die opvangkampen. Het kan niet langer. Over een paar jaar vragen onze kinderen: “Waarom hebben jullie ze daar opgesloten en laten verkommeren?” Is het heel anders dan situaties in De Tweede Wereldoorlog? Een beetje een boute uitspraak dat realiseer ik me…

Tuurlijk begrijp ik dat de klus niet 1, 2, 3 geklaard is, maar de wil om de asielzoekers op te vangen is bij veel landen ver weg (ook Nederland) en ik vind dat Nederland daarmee een criminele daad verricht. Een moordenaar is?”

Lang verhaal kort, ik ben het met je eens.

Kan kunst helpen mensen te herinneren aan een andere mogelijke werkelijkheid? Te inspireren om een andere, mooiere werkelijkheid te scheppen, omdat mensen via kunst een glimp kunnen opvangen van hoe die mogelijke werkelijkheid eruit zou kunnen zien? Dat hoop ik. “Things are in the saddle, and ride mankind.” Een ware zin, Pieter. En dan te bedenken dat wij die things hebben gecreëerd waaraan we nu onderworpen zijn, terwijl we denken dat wijzelf degenen zijn die het paard (of kaart of taart…) berijden.

Gelukkig ben je niet te somber Pieter, je hebt een prachtig gezin en een heerlijk huis mét tuin. Ik ben ook niet somber, ik geniet van de zon en van Puk. En Raoul en ik vliegen elkaar nog lang niet in de haren:)

Trouwens, hoe zou je jezelf, als (kwetsbaar) koekje omschrijven?

Liefs,
Sophie